Sokak hayvanlarıyla AB’nin imtihanı: Hollanda ve Romanya ne yaptı? Türkiye’de hayvanların sokaklardan toplatılma davetleri ne kadar yüksekse hayvanseverlerin buna itirazları da bir o kadar fazla… Hayvan varlığı ile ilgili düşünürken dünyadaki örneklere de baktık.
İki Avrupa Birliği ülkesi Hollanda ve Romanya… Biri, dünyada sokaklarını ‘hayvasızlaştıran’ birinci ülke olarak anılıyor, oburu yakın tarihte hayvanları sokaklardan toplatılmasını sağlayan yasası ile… Hollanda’nın yüzseneler öncesine dayanan barınak ve sahiplendirme sistemi ile ilgili ayrıntıları Hollanda Tarım Bakanlığı’ndan aldık. Romanya’da yasanın çıkışına giden süreci ve daha sonrasını ise belgesel sinema direktörü, beraberinde hayvan hakları savunucusu olan Mihai Gavril ile konuştuk.
İLK YASA 1875’TE YÜRÜRLÜĞE GİRDİ
Hollanda’nın sokak hayvanlarının varlığı ile girdiği ‘mücadele’, 1400’lü senelera kadar dayanıyor. Bu tarihte büyük köpek ırklarına tasma zaruriliği getirildi. Bundan yaklaşık 450 yıl daha sonra barınaklar, inşa edilerek sahiplendirme programları başlatıldı. Köpeklerin toplu vefatları Hollanda tarihinin de bir kesimi. 1800’lü senelerda yaşanan kuduz hadiseleri niçiniyle Hollanda’da bir fazlaca köpek öldürüldü.
Hollanda’nın hayvanlarla ilgili yasal çalışmalarının birincisini, 1875’te yürürlüğe giren Ulusal Hayvan Yasası oluşturuyor. Kelam konusu tarihten bu yana yasa, dört kez bir daha düzenlendi. Hollanda’da şu an yürürlükte olan yasa, 2011 tarihinde biçimini aldı. Yasa, hayvan istismarını, dikkatsizliğini ve terk etmeyi para ve mahpus cezasına bağladı. Ülke maddelerine bakılırsa, hayvan istismarı kelam konusu olduğunda en yüksek mahpus cezası 3 yıl. Para cezası da 21 bin 750 euro. Hayvan dikkatsizliğinin üst sonu ise 6 ay mahpusken para cezası 8 bin 700 euro.
‘BUNLAR BİZİM İÇİN GEÇMİŞTE KALAN TARTIŞMALAR’
Hollanda’da, köpeklerin kayıt altına alınması mecburî. Satın almanın da önünde bir mani yok. Bakanlık “Satın da alsanız, sahiplenseniz de hayvanların tanımlanması, bakımlarının ve barınmalarının karşılanması zorunlu” diyor. Kaçan ya da kaybolan bir köpeği, bu kayıt sistemi ile basitçe bulduklarını tabir ediyor. Bakanlık, bu sistem yardımıyla ülkede ‘sahipsiz’ köpek olmadığını belirtiyor.
Buna karşılık bakanlık, az sayıda da olsa Hollanda’da ‘başıboş’ köpeklere rastlandığını anlatıyor. Lakin buna tahlilleri bir daha kayıt sistemi. Hayvan muhafaza servislerine bildirilen köpeklerin, çip ile kayıt altına alındığı ve barınağa gdolayılerek sahiplendirilmeye çalışıldığı tabir ediliyor. Hollanda’da barınaklardan sahiplendirme teşvik ediliyor. Bu kapsamda sahiplendirme, satın almadan daha az maliyetli ve avantajlı olarak sunuluyor; hayvanların kayıt, çip, bakım ve kısırlaştırma süreçleri barınak tarafınca karşılanıyor.
Bakanlıktan, hayvanların kayıt altına alınması ve bakımı için ne kadar bütçe ayrıldığı ya da hayvanlarla ilgili uyguladıkları program niçiniyle bakanlığa yönelik rastgele bir reaksiyon olup olmadığı sorularımıza ise “Bunlar bizim için epeyce geçmişte kalan tartışmalar” karşılığını aldık.
ROMANYA’DA SOKAK KÖPEKLERİN TOPLATILMASI 2013’TE YASALAŞTI
Romanya’da 2013 yılında çıkan yasa, toplumda büyük bir tartışma yarattı. Romanya’da hayvanların toplatılma davetlerin yasallaşması öncesinde yaşananlar, Türkiye ile paralellik taşıyor. Romanya’nın başşehri Bükreş’te 65 bin civarı olduğu düşünülen köpek nüfusu, uzun vakittir toplumda kimi huzursuzluklara sebep verse de hayvanseverlerin ve halkın köpeklerle olan bağı, toplatılma davetlerini bastırıyordu. Ta ki, 4 yaşındaki bir çocuğun sokak köpeklerinin saldırısı kararı hayatını kaybetmesine kadar… Bu hadiseden daha sonra Bükreş Belediye Lideri Sorin Oprescu, halka sokak köpekleri için ‘ötenaziyi kabul edip etmediklerini soran’ bir referandum düzenleneceğini deklare etti. Ardından bunu destekleyenler tarafınca kentte bir hareket düzenlendi.
Tartışmalar, Cumhurbaşkanı Traian Basescu’nun “insanlar köpeklerden üstündür” halindeki çıkışıyla farklı bir boyuta taşındı. Tüm bunların sonunda Romanya Parlamentosu, ‘sokak köpeklerinin toplanmasına ve sahiplenilmeyenlerin de itsözüne’ onay veren maddeyi çıkardı.
Mihai Gavril
‘HAYVANLAR İNSANLARIN ŞİDDETİNE KARŞILIK VEREMİYOR’
Günümüzde Bükreş başta olmak üzere Romanya’nın bir fazlaca büyük kentinde sokaklarda hayvan yok. Bükreş’te üç kedisi ile bir arada yaşayan ve hayvan barınağında çalışan Mihai Gavril, Türkiye’de yaşanan tartışmaların geçmişte Romanya’da yaşananlarla benzerlik taşıdığını tabir ediyor.
Gavril, Romanya’daki yasanın hem çıkışına kadar birebir vakitte daha sonrasında hayvan hakları için uğraş etmiş bir isim. Hayvan haklarıyla ilgili çaba niçini, hayli şahsi. Bu durumu, “Ben de bir vakit içinder savunmasızdım, o duyguyu güzel bilirim. Bu niçinle yapabileceğim her ne var ise onlar için yapmak istiyorum. İnsanlara kıyasla hayvanlara yardım etmek için fazlaca az yol ve araç var. Bu haksızlık” diye açıklıyor. Hayvanların insanların şiddetine karşılık veremediğini, onları savunacak yanlışsız düzgün yapılara sahip olmadıklarını anlatan Gavril “Gerçekten sizi savunacak kimsenin olmaması, terk edilip öldürülmeniz kabul edilir bir şey değil. Onların tarafındayım zira onları toplumumuzun en savunmasız canlıları olarak görüyorum” diyor.
‘ROMANYA’DAKİ HAYVANSEVERLER POLİTİK TELAFFUZ ÜRETEMEDİ’
2013 yılına gidiyoruz… Sokak köpeklerinin toplatılmasını ve itlafını sağlayan o döneme… Romanya’da da hayvanlar için işaret, bir çocuğun sokak köpekleri tarafınca hücuma uğraması ve daha sonrasında da ömrünü kaybetmesi ile veriliyor. Lakin Gavril, bu olaya kadar Romanya’da köpeklerle ilgili bir hayli şey yaşandığını ve önemli bir sorun olarak görülmeye başlandıklarını anlatıyor. Romanya’daki parlamento, 2013 yılında bir oylama yaptı ve 20 çekimser, 23 hayır ve 226 evet oyu ile köpeklerin toplanması ve 14 gün boyunca barınakta kalıp sahiplenilmeyenlerin de itlaf edilmesinin önünü açan yasaya onay verdi. Gavril’e nazaran, işlerin bu noktaya gelmesindeki en büyük sebep, köpekleri aktif biçimde kısırlaştıran bir sistem olmaması. Bir oburu de politik telaffuz üretmekten uzak hayvanseverler…
“Romanya’daki hayvanseverlerin hayvan haklarından anladığı şey, olabildiğinde epeyce köpeğe bakmak” diyen Gavril, hayvan sevgisinin politik bir anlayışa dönüşmemesinden şikayetçi. Yasanın çıkış periyodunda Gavril, hayvan hakları savunucuları olarak yetkililerle görüşme yaptıklarını anlatıyor: “Savunucular olarak lokal yetkililerle bilhassa kısırlaştırma konusunda görüştük. Daha epey bütçe ayrılmasını istedik lakin bütçeyi harcayacakları öteki alanlar olduğunu söyleyip taleplerimizi yerine getirmekte istekli olmadılar.”
‘KEDİ VE KÖPEKLER IRMAĞA ATILMAYA BAŞLANDI’
Yasayla birlikte neler değişti? Gavril, ağır aksak işlese de kimi güzel örnekler olduğundan bahsediyor: “Şimdi bir ömürüz var. Buna göre, şayet kedi ya da köpeğiniz var ise kısırlaştırmak zorundasınız. Birden fazla insan buna uymuyor aslında. Lokal idareler de bu bahisle ilgili sistemli bir çalışma yapmıyor. Tek tek evcil hayvan sahiplerine gidip denetim yapmaları lazım. Kısırlaştırma yapmayanları tespit etmeliler. Maddeden üç yıl daha sonra hayvan polisi devreye girdi. Hayvanlarla ilgili bir şey olduğunda onlar aranıyor. Hala epey yeni bir uygulama ve tesirli değil fakat bir daha de hiç yoktan âlâ. Şayet bir şiddet, istismar ya da terk etme olayı olursa onlar devreye giriyor. Fakat yasa epey karmaşık. Üç yıl öncesine kadar hayvan terk etmenin cezası yoktu. Şu an yeni geldi ve geç kaldı aslında.” Gavril, köpeklerin sokaklardan toplatılmasının Avrupa Birliği’ne üyelikle alakasını olduğunu düşünüyor. Tüm bunlar, AB ülkelerine benzeme çalışmalarının bir kesimi ona göre.
Kırsal bölgelerde yaşayanların maddeyi fazlaca ciddiye almadığını belirten Gavril, kısırlaştırma yapmayanların hayvanları doğurunca onlardan zalimce kurtulmaya çalıştığını şöyle tabir ediyor: “Yasadan daha sonra bilhassa epey fazla hayvan ırmaklara ve göllere atılmaya başlandı. İnanabiliyor musunuz, yavru kedi ve köpekleri poşete koyup ırmağa atıyorlar. Hayvanlarını kısırlaştırmayanlar, onlar yavrulayınca bu durumdan kurtulmak için bu yolu kullanıyor. Romanya’daki beşerler epey zalim olabiliyor.”
Bu noktada kedilerinden birini ırmaktan kurtardığını anlatıyor: “Yasadan daha sonra hayvanlara yönelik şiddette bir artış oldu. Irmaklara fırlatılan yavru kedi ve köpek öyküleri yaşandı. Benim üç kedimden biri, bu türlü ırmağa atılan bir kedi. Onu atıldığı ırmaktan kurtardık ve şu an birlikte yaşıyoruz.”
‘ONLARI BİZ EVCİLLEŞTİRDİK, TERK EDEMEYİZ’
Şehirlerden köpeklerin barınaklara ya da kent çeperlerine sürüldüğünü söyleyen Gavril, bu şartlarda yaşayan köpeklerin de vakit içinde vahşileştiğini bunun da diğer meselelere yol açtığını lisana getiriyor: “Köpekler buralara sürüldükleri için daha yırtıcı oldular. Bir öteki sorun de köpeklerin, doğal bir avlayıcısının olmaması… ötürüsıyla bu da tabiatta öteki bir şeyin bozulmasına yol açıyor.”
Gavril, köpeklerin sokaklardan toplanmasının toplumdaki dayanışma ve güvenlik ağlarını kırdığını düşünüyor. Ayrıyeten Gavril, sokaklarda kedi nüfusunun arttığını ve onların da kuşlar için önemli tehdit olmaya başladığını belirtiyor.
Gavril, bir savunucu ve hayvansever olarak her köpeğin bir yuvası olmasını istiyor. Fakat bunun olmadığı şartlarda da köpeklerin kısırlaştırılarak ilişkin oldukları yerlere yani kentlere geri gelmesini talep ediyor: “Onlar insanlara bağlı, evcil hayvanlar. Her köpeğin onunla ilgilenen ve seven bir beşere muhtaçlığı var. Onları biz evcilleştirdik ve onları terk edemeyiz.”
Yarın: Tahlil teklifleri: Sokak hayvanları nasıl kurtulur?
İki Avrupa Birliği ülkesi Hollanda ve Romanya… Biri, dünyada sokaklarını ‘hayvasızlaştıran’ birinci ülke olarak anılıyor, oburu yakın tarihte hayvanları sokaklardan toplatılmasını sağlayan yasası ile… Hollanda’nın yüzseneler öncesine dayanan barınak ve sahiplendirme sistemi ile ilgili ayrıntıları Hollanda Tarım Bakanlığı’ndan aldık. Romanya’da yasanın çıkışına giden süreci ve daha sonrasını ise belgesel sinema direktörü, beraberinde hayvan hakları savunucusu olan Mihai Gavril ile konuştuk.
İLK YASA 1875’TE YÜRÜRLÜĞE GİRDİ
Hollanda’nın sokak hayvanlarının varlığı ile girdiği ‘mücadele’, 1400’lü senelera kadar dayanıyor. Bu tarihte büyük köpek ırklarına tasma zaruriliği getirildi. Bundan yaklaşık 450 yıl daha sonra barınaklar, inşa edilerek sahiplendirme programları başlatıldı. Köpeklerin toplu vefatları Hollanda tarihinin de bir kesimi. 1800’lü senelerda yaşanan kuduz hadiseleri niçiniyle Hollanda’da bir fazlaca köpek öldürüldü.
Hollanda’nın hayvanlarla ilgili yasal çalışmalarının birincisini, 1875’te yürürlüğe giren Ulusal Hayvan Yasası oluşturuyor. Kelam konusu tarihten bu yana yasa, dört kez bir daha düzenlendi. Hollanda’da şu an yürürlükte olan yasa, 2011 tarihinde biçimini aldı. Yasa, hayvan istismarını, dikkatsizliğini ve terk etmeyi para ve mahpus cezasına bağladı. Ülke maddelerine bakılırsa, hayvan istismarı kelam konusu olduğunda en yüksek mahpus cezası 3 yıl. Para cezası da 21 bin 750 euro. Hayvan dikkatsizliğinin üst sonu ise 6 ay mahpusken para cezası 8 bin 700 euro.
‘BUNLAR BİZİM İÇİN GEÇMİŞTE KALAN TARTIŞMALAR’
Hollanda’da, köpeklerin kayıt altına alınması mecburî. Satın almanın da önünde bir mani yok. Bakanlık “Satın da alsanız, sahiplenseniz de hayvanların tanımlanması, bakımlarının ve barınmalarının karşılanması zorunlu” diyor. Kaçan ya da kaybolan bir köpeği, bu kayıt sistemi ile basitçe bulduklarını tabir ediyor. Bakanlık, bu sistem yardımıyla ülkede ‘sahipsiz’ köpek olmadığını belirtiyor.
Buna karşılık bakanlık, az sayıda da olsa Hollanda’da ‘başıboş’ köpeklere rastlandığını anlatıyor. Lakin buna tahlilleri bir daha kayıt sistemi. Hayvan muhafaza servislerine bildirilen köpeklerin, çip ile kayıt altına alındığı ve barınağa gdolayılerek sahiplendirilmeye çalışıldığı tabir ediliyor. Hollanda’da barınaklardan sahiplendirme teşvik ediliyor. Bu kapsamda sahiplendirme, satın almadan daha az maliyetli ve avantajlı olarak sunuluyor; hayvanların kayıt, çip, bakım ve kısırlaştırma süreçleri barınak tarafınca karşılanıyor.
Bakanlıktan, hayvanların kayıt altına alınması ve bakımı için ne kadar bütçe ayrıldığı ya da hayvanlarla ilgili uyguladıkları program niçiniyle bakanlığa yönelik rastgele bir reaksiyon olup olmadığı sorularımıza ise “Bunlar bizim için epeyce geçmişte kalan tartışmalar” karşılığını aldık.
ROMANYA’DA SOKAK KÖPEKLERİN TOPLATILMASI 2013’TE YASALAŞTI
Romanya’da 2013 yılında çıkan yasa, toplumda büyük bir tartışma yarattı. Romanya’da hayvanların toplatılma davetlerin yasallaşması öncesinde yaşananlar, Türkiye ile paralellik taşıyor. Romanya’nın başşehri Bükreş’te 65 bin civarı olduğu düşünülen köpek nüfusu, uzun vakittir toplumda kimi huzursuzluklara sebep verse de hayvanseverlerin ve halkın köpeklerle olan bağı, toplatılma davetlerini bastırıyordu. Ta ki, 4 yaşındaki bir çocuğun sokak köpeklerinin saldırısı kararı hayatını kaybetmesine kadar… Bu hadiseden daha sonra Bükreş Belediye Lideri Sorin Oprescu, halka sokak köpekleri için ‘ötenaziyi kabul edip etmediklerini soran’ bir referandum düzenleneceğini deklare etti. Ardından bunu destekleyenler tarafınca kentte bir hareket düzenlendi.
Tartışmalar, Cumhurbaşkanı Traian Basescu’nun “insanlar köpeklerden üstündür” halindeki çıkışıyla farklı bir boyuta taşındı. Tüm bunların sonunda Romanya Parlamentosu, ‘sokak köpeklerinin toplanmasına ve sahiplenilmeyenlerin de itsözüne’ onay veren maddeyi çıkardı.
Mihai Gavril
‘HAYVANLAR İNSANLARIN ŞİDDETİNE KARŞILIK VEREMİYOR’
Günümüzde Bükreş başta olmak üzere Romanya’nın bir fazlaca büyük kentinde sokaklarda hayvan yok. Bükreş’te üç kedisi ile bir arada yaşayan ve hayvan barınağında çalışan Mihai Gavril, Türkiye’de yaşanan tartışmaların geçmişte Romanya’da yaşananlarla benzerlik taşıdığını tabir ediyor.
Gavril, Romanya’daki yasanın hem çıkışına kadar birebir vakitte daha sonrasında hayvan hakları için uğraş etmiş bir isim. Hayvan haklarıyla ilgili çaba niçini, hayli şahsi. Bu durumu, “Ben de bir vakit içinder savunmasızdım, o duyguyu güzel bilirim. Bu niçinle yapabileceğim her ne var ise onlar için yapmak istiyorum. İnsanlara kıyasla hayvanlara yardım etmek için fazlaca az yol ve araç var. Bu haksızlık” diye açıklıyor. Hayvanların insanların şiddetine karşılık veremediğini, onları savunacak yanlışsız düzgün yapılara sahip olmadıklarını anlatan Gavril “Gerçekten sizi savunacak kimsenin olmaması, terk edilip öldürülmeniz kabul edilir bir şey değil. Onların tarafındayım zira onları toplumumuzun en savunmasız canlıları olarak görüyorum” diyor.
‘ROMANYA’DAKİ HAYVANSEVERLER POLİTİK TELAFFUZ ÜRETEMEDİ’
2013 yılına gidiyoruz… Sokak köpeklerinin toplatılmasını ve itlafını sağlayan o döneme… Romanya’da da hayvanlar için işaret, bir çocuğun sokak köpekleri tarafınca hücuma uğraması ve daha sonrasında da ömrünü kaybetmesi ile veriliyor. Lakin Gavril, bu olaya kadar Romanya’da köpeklerle ilgili bir hayli şey yaşandığını ve önemli bir sorun olarak görülmeye başlandıklarını anlatıyor. Romanya’daki parlamento, 2013 yılında bir oylama yaptı ve 20 çekimser, 23 hayır ve 226 evet oyu ile köpeklerin toplanması ve 14 gün boyunca barınakta kalıp sahiplenilmeyenlerin de itlaf edilmesinin önünü açan yasaya onay verdi. Gavril’e nazaran, işlerin bu noktaya gelmesindeki en büyük sebep, köpekleri aktif biçimde kısırlaştıran bir sistem olmaması. Bir oburu de politik telaffuz üretmekten uzak hayvanseverler…
“Romanya’daki hayvanseverlerin hayvan haklarından anladığı şey, olabildiğinde epeyce köpeğe bakmak” diyen Gavril, hayvan sevgisinin politik bir anlayışa dönüşmemesinden şikayetçi. Yasanın çıkış periyodunda Gavril, hayvan hakları savunucuları olarak yetkililerle görüşme yaptıklarını anlatıyor: “Savunucular olarak lokal yetkililerle bilhassa kısırlaştırma konusunda görüştük. Daha epey bütçe ayrılmasını istedik lakin bütçeyi harcayacakları öteki alanlar olduğunu söyleyip taleplerimizi yerine getirmekte istekli olmadılar.”
‘KEDİ VE KÖPEKLER IRMAĞA ATILMAYA BAŞLANDI’
Yasayla birlikte neler değişti? Gavril, ağır aksak işlese de kimi güzel örnekler olduğundan bahsediyor: “Şimdi bir ömürüz var. Buna göre, şayet kedi ya da köpeğiniz var ise kısırlaştırmak zorundasınız. Birden fazla insan buna uymuyor aslında. Lokal idareler de bu bahisle ilgili sistemli bir çalışma yapmıyor. Tek tek evcil hayvan sahiplerine gidip denetim yapmaları lazım. Kısırlaştırma yapmayanları tespit etmeliler. Maddeden üç yıl daha sonra hayvan polisi devreye girdi. Hayvanlarla ilgili bir şey olduğunda onlar aranıyor. Hala epey yeni bir uygulama ve tesirli değil fakat bir daha de hiç yoktan âlâ. Şayet bir şiddet, istismar ya da terk etme olayı olursa onlar devreye giriyor. Fakat yasa epey karmaşık. Üç yıl öncesine kadar hayvan terk etmenin cezası yoktu. Şu an yeni geldi ve geç kaldı aslında.” Gavril, köpeklerin sokaklardan toplatılmasının Avrupa Birliği’ne üyelikle alakasını olduğunu düşünüyor. Tüm bunlar, AB ülkelerine benzeme çalışmalarının bir kesimi ona göre.
Kırsal bölgelerde yaşayanların maddeyi fazlaca ciddiye almadığını belirten Gavril, kısırlaştırma yapmayanların hayvanları doğurunca onlardan zalimce kurtulmaya çalıştığını şöyle tabir ediyor: “Yasadan daha sonra bilhassa epey fazla hayvan ırmaklara ve göllere atılmaya başlandı. İnanabiliyor musunuz, yavru kedi ve köpekleri poşete koyup ırmağa atıyorlar. Hayvanlarını kısırlaştırmayanlar, onlar yavrulayınca bu durumdan kurtulmak için bu yolu kullanıyor. Romanya’daki beşerler epey zalim olabiliyor.”
Bu noktada kedilerinden birini ırmaktan kurtardığını anlatıyor: “Yasadan daha sonra hayvanlara yönelik şiddette bir artış oldu. Irmaklara fırlatılan yavru kedi ve köpek öyküleri yaşandı. Benim üç kedimden biri, bu türlü ırmağa atılan bir kedi. Onu atıldığı ırmaktan kurtardık ve şu an birlikte yaşıyoruz.”
‘ONLARI BİZ EVCİLLEŞTİRDİK, TERK EDEMEYİZ’
Şehirlerden köpeklerin barınaklara ya da kent çeperlerine sürüldüğünü söyleyen Gavril, bu şartlarda yaşayan köpeklerin de vakit içinde vahşileştiğini bunun da diğer meselelere yol açtığını lisana getiriyor: “Köpekler buralara sürüldükleri için daha yırtıcı oldular. Bir öteki sorun de köpeklerin, doğal bir avlayıcısının olmaması… ötürüsıyla bu da tabiatta öteki bir şeyin bozulmasına yol açıyor.”
Gavril, köpeklerin sokaklardan toplanmasının toplumdaki dayanışma ve güvenlik ağlarını kırdığını düşünüyor. Ayrıyeten Gavril, sokaklarda kedi nüfusunun arttığını ve onların da kuşlar için önemli tehdit olmaya başladığını belirtiyor.
Gavril, bir savunucu ve hayvansever olarak her köpeğin bir yuvası olmasını istiyor. Fakat bunun olmadığı şartlarda da köpeklerin kısırlaştırılarak ilişkin oldukları yerlere yani kentlere geri gelmesini talep ediyor: “Onlar insanlara bağlı, evcil hayvanlar. Her köpeğin onunla ilgilenen ve seven bir beşere muhtaçlığı var. Onları biz evcilleştirdik ve onları terk edemeyiz.”
Yarın: Tahlil teklifleri: Sokak hayvanları nasıl kurtulur?