‘Çiftçi kendi toprağında bir köle haline gelmiştir’ Namık Alkan
İZMİR – Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci, Cumhuriyet’in ikinci yüzyılına yönelik hazırlanan yeni tarım, orman ve hayvancılık modelini, AK Parti Merkez Karar ve İdare Heyeti (MKYK) toplantısında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve MKYK üyelerine anlattı. Buna göre, uygulanacak yeni destekleme modeli ile kontratlı üretim, üretim öncesi müsaade uygulamasıyla birlikte ekim öncesi tıpkı dayanak ve hasat daha sonrası fark ödemesi yapılması planlanıyor. Yeni modeli tarım ekonomisti Prof. Dr. Tayfun Özkaya ve Çiftçi-Sen Genel Lideri Ali Bülent Fazilet ile konuştuk.
‘ÇARE KONTRATLI TARIM DEĞİLDİR’
Yeni destekleme modeli ile ne amaçlıyor?
Tayfun Özkaya: Kontratlı üretim bugüne kadar salçalık domates, yumurta, piliç, zerzevat vb. alanlarda olumsuz gelişmelere yol açtı. kuvvetli şirketler karşısında küçük çiftçiler yaptıkları yazılı mutabakatlara karşın haklarını alamıyor. Piyasada mamüllerin fiyatı mutabakat fiyatlarının altına düştüğünde şirketler alımı geciktirerek çiftçiyi, mutabakat fiyatlarından aşağıda mamüllerini birebir şirketlere satmak zorunda bırakıyorlar. Piyasa meblağları mutabakat fiyatlarını geçtiğinde ise şirketler, mahkemelerde haklarını çok âlâ savunarak çiftçileri muahedeye zorluyorlar. Kontratlı tarım, çiftçileri tarım ilaçları (aslında zehir) ve kimyasal gübreleri kullanmaya zorluyor. Deva kontratlı tarım değildir. Çiftçiler ve tüketiciler örgütlenerek pazarlamayı kendi ortalarında direkt yapabilmelidir. Devlet de bunu desteklemelidir.
Girdiler için tıpkı takviye birkaç yıllık bir süre için gerekli olabilir. Var olan takviye sistemi eser fiyatlarının ve girdi meblağlarının etkilenmesini önlemektedir. Güya hür piyasa sistemini bozduğu argüman edildiği için devlet bu fiyatları etkileyecek bir siyaset yerine prim vb. uygulamalar yapmaktadır. Bu sistem aslında dolaylı olarak bu takviyelerin şirketlerin kasasına gitmesine yol açmaktadır. Örneğin Süt ve Et Kurumu çiftçinin eline geçen meblağları etkileyecek bir alım yapmıyor. Bitkisel eserlerde de prim gibisi uygulamalar etkisizdir. Fark giderici ödemeler sonuç olarak şirketleri güçlendirecektir. Devlet kooperatifleri destekleyerek çiftçi eline geçen meblağların makul seviyelere gelmesini sağlamalıdır. Örneğin, Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) alım yerlerini arttırarak destekleme alımı yapmalıdır. Kâfi stok yaparsa ondan sonrasında ekmek meblağlarının yükselmesini de önleyici bir siyaset izleyebilir. Lakin geçtiğimiz devirlerde bu cins kurumlar zayıflatılmıştır.
Çiftçilerin eline geçen meblağların düşük olması ve bu sürecin kötüleşerek sürmesi, buna karşılık tüketicilerin giderek daha yüksek fiyatlar ödemesi çözülmesi gereken değerli bir sıkıntıdır. Çiftçileri ezen ikili fiyat makasının üst kanadının üst hakikat çekilmesi gerekiyor. Eser fiyatlarının desteklenmesi için TMO üzere kuruluşların yanında kooperatiflerden de yararlanılabilir. Tarım eserleri ithalatında uygulanan gümrük vergilerinin düşürülerek ithalat yapılması çıkar bir yol değildir. bu türlü öbür ülkelerin şirketleri –çiftçileri değil, onlar da sömürülüyor- desteklenmektedir. Çiftçiler eser meblağlarının desteklenmesini beklemektedirler ve uygulanan prime dayanan siyasetlerden şad değildir. “Destekleri arttıracağız” söylemi bu niçinle heyecan yaratmıyor. Var olan kamu tarım kuruluşları ve kooperatifleri girdi ve eser fiyatlarını etkileyecek siyasetler üretmelidir. Başka yandan dayanışmacı ve çiftçiden tüketiciye en kısa pazarlama kanallarının geliştirilmesi gerekiyor.
Tayfun Özkaya
‘HER UYGULAMA ŞİRKETLERİN ÖNÜNÜ AÇMAKTADIR’
Ali Bülent Fazilet: AKP vakit zaman bu çeşit modelleri ortaya atarak gelen yansılara bakılırsa uygulamaya geçirip geçirmeyeceğine yönelik kararlar vermiştir. Neoliberal tarım siyasetlerinin bütün dünyadaki maksadı tarım ve besinin az sayıda global şirketin eline geçmesi ve besinin bütün insanlık üzerinde bir ikna aracı, daha doğrusu bir tehdit aracına dönüştürülmesidir. AKP’nin uygulamak istediği model de dünyada tarım ve besinin köylülerin ve küçük çiftçilerin devre dışı bırakıldığı, ziraî yapının daha süratli şirketlerin eline bırakılacağı maksada uyumlu bir modeldir. Dikkat edildiğinde Türkiye’de yıllardır tarımla ilgili alınan her karar, her uygulama şirketlerin önünü açmaktadır. Tarım ve besinin şirketlerin kontrolüne bırakılması tohumdan başlayarak, üretimine, girdilerin sağlanmasına, pazarlamasına kadar zincirin her halkasının şirketlerin eline geçmesi demektir. Bu modelde köylüler ve çiftçiler pürüz olarak görülür. Kendi tohumuna sahip bir çiftçi, kendi klâsik bilgisiyle üretme ve şirketlere direnebilme potansiyeli taşır. Onu kendi tercihlerinden vazgeçirecek yasalar, kararlar alınarak önünde iki seçenek bırakılmaya çalışılır; toprağını terk etmek yahut kontratlarla şirketlere bağlanmak. Kontratlı üretim yapan bir çiftçi tarlasına hangi eseri ve çeşidini ekeceğine karar veremez. Tohumunu ve girdilerini şirketler sağlar ne vakit ne yapacağına, hangi kimyasalları kullanacağına şirketler karar verir, ne vakit hasat yapacağını bile şirketler söyler. Çiftçinin, çiftçilik ayrıntıları değersizleşmiştir, yaptığı işe yabancılaşmıştır, yani kendi toprağında işçileşmiştir. Toprağında bir köle haline gelmiştir.
Yeni destekleme üretim modeli ile üretim öncesi Bakanlık’tan eser için müsaade alma uygulaması getirilecektir. Aslında bunu daha kolay yapabilecek şirketlerin önü açılmaktadır, zira çiftçilerin bu müsaadesi şirketlerin almasına yönelik kolaycılığı onları kontratlı üreticiliğe itecektir. Kontrat yaptığı çiftçinin ismine da müsaadesi şirket alacaktır, kontratlı çiftçinin üretim yapabilmesi için girdileri şirketler sağlamaktadır. Ekim öncesi verilecek tıpkı takviye ödeneği ve hasat daha sonrası fark ödemesi şirketlerin üstündeki bir yükü daha kaldırmaya yöneliktir. Şunu bilmemiz gerekiyor ki, köylülerin ve küçük çiftçilerin ziraî üretimin dışına bırakılması, besinin halkın elinden çıkması, üretim süreçlerini takip edemedikleri besinin şirketlerin eline geçmesi demektir.
‘BUNA BİZ ARAZİ GASPI DİYORUZ’
Yeni model ile arz güvenliği takip sistemi oluşturularak Asya’dan Avrupa’ya, Afrika’dan Amerika’ya kadar kıtalardan çeşitli ülkelerle mutabakatlar yapılması da öngörülüyor. Bunun mümkün sonuçları neler olur?
Tayfun Özkaya: Buna biz arazi gaspı diyoruz. Bu Türkiye vatandaşlarına bir fayda sağlamaz. Değişik ülkelerde yatırım yapan şirketlere fayda sağlayabilir. Lakin bugüne kadarki örneklerde bu yatırımları devlet yaparak şirketlere sunmaktadır. Vatandaşların vergisi ile devletin bu işe girmesi haksızlıktır. Arz güvenliğini sağlamak için Bakanlık ülke tarımına yatırım yapmalıdır. Ekonomik ve öbür niçinlerle Kıbrıs büyüklüğünde tarım alanımız ekilmemektedir.
Ali Bülent Fazilet: Besin krizleri, açlık, obezite üzere yaşanan bütün meselelerin ortaya çıkmasında IMF ve Dünya Bankası dayatmalarının, DTÖ’nün yaptırımlarının, bölgesel ve ikili mutabakatların rolü büyüktür. Dünyanın küçük çiftçileri kendilerini yok eden IMF, DB ve DTÖ’ne karşı çıkar, bölgesel ve ikili mutabakatların iptalini talep eder. İktidar Yeni Tarım Modeli’yle tarımı ve gıdayı bütün dünyada şirketlerin kontrolüne bırakacak sürece hizmet edeceğini açıklamış olmaktadır. Venezüella ve Sudan’dan toprak kiralayarak şirketlere sunmak aslına bakarsan bunun ipuçlarıdır. Toprak gaspıdır, ülkelerin besin teminatlarını yok ederek, şirketlerin kontrolüne vermektir. “halbuki Besin Egemenliği, halkların ekolojik olarak sağlıklı ve sürdürülebilir prosedürlerle üretilen sağlıklı ve kültürel bakımdan uygun besine sahip olma hakkı ve kendi besin ve tarım sistemlerini tanım etme hakkıdır. Besin egemenliği piyasaların ve şirketlerin taleplerinden çok, besin üreten, dağıtan ve tüketenlerin istek ve muhtaçlıklarını besin sistemleri ve siyasetlerinin merkezine koyar.
‘EKOLOJİK ÜRETİM ZARURÎ OLMALIDIR’
Bakanlık’ın bir öteki planı ise kent tarımı modelini hayata geçirmek. Bu sayede üretim ve tüketim merkezleri yakınlaştırılarak kentte yaşayanların taze ve ucuz zerzevata erişiminin sağlanmasının hedeflendiği tez ediliyor. Bu hususta neler söylenebilir?
Tayfun Özkaya: Kent tarımı epeyce yararlıdır. Bu etiketi kullanarak tarım topraklarında villalar üretimini gerçekleştiren bir berbat uygulamaya da dikkati çekelim. Kent tarımı yalnızca kent ortasında değil kent çeperlerinde kent işgücü ile de yapılabilir. Burada fakirlere, bayanlara, gençlere, engellilere öncelik vermeli, bir bedel alınmamalı, yardımcı olunmalıdır. Kent tarımında belediyeler öncülük yapabilir. Mülkiyet kamuda kalmalı. Küçük barakalar haricinde konut üretimine müsaade verilmemeli, ekolojik üretim mecburî olmalıdır.
Küba’da, Sovyetler Birliği’nin çöküşü daha sonrası büyük bir tarım krizi ortaya çıktı. Küba şeker ihraç edemez ve ziraî ilaçlar, kimyasal gübreler ve petrol ithal edemez hale geldi. Ziraî üretim fazlaca düştü. Açlık ortaya çıktı. Ayrıyeten kırsal kesimde üretilen besinleri kente getirmek bile sorun oldu. Küba bu problemden agroekolojik tarımı ve kent bahçelerini geliştirerek kurtuldu. Havana’da ve öbür kimi kentlerde bahçeleri gördüm. Buralarda daha hayli taze zerzevat ve meyve üretiliyor. Taşıma sorunu olmaması da fazlaca büyük bir avantaj oldu. Bir gün dünyada petrol bitme noktasına gelince metropol kentlerde kırdan kente besin getirilmesi fazlaca büyük bir sorun olacak. İstanbul’a ve New York’a zerzevat ve meyve getirilemediğini düşünün. Bu niçinle dünyada kimi kentler şimdiden bu sıkıntıya karşı hazırlık yapmaktadırlar.
Ali Bülent Fazilet: Sağlıklı, inançlı besine ulaşmak için evvel besinin kimin tarafınca ve hangi yollarla üretildiğine, daha sonra bize nasıl ulaştığına bakmak gerekir. Şayet bir eser köylüler ve küçük çiftçiler tarafınca ekolojik köylü tarımıyla üretiliyor ve epeyce kısa uzaklıkta bize ulaşıyorsa o eser muteberdir. Besin egemenliğinin temelini oluşturan anlayıştır. Geçmişte besinlerden kuşku duyulmamasının sebebi mahallî yemek kültürlerine uygun üretilen, bütün bir üretim süreci takip edilebilen, en kısa arada ulaşılabilir olmalarıydı. Kırsalla kent içindeki açı büyüdükçe hangi metotlarla üretildiği bilinemeyen besinlerden başlamıştır besin korkusu. Kent bostanları, meskenlerin bahçelerinde kendi gereksinimi için üretmek bu ülkenin geleneğidir, yok edilmiştir. Kent tarımı modeli tarifi söylenenler yanlışsız olsa da tanımlanmamıştır. Şirketlerin önünü iştahla açan iktidarın şirketlerin kontrolünde yapılacak bir kent tarımından mı bahsedilmektedir, yoksa hobi bahçeleri üzere uygulamalardan mı, muhakkak değildir. Kent planlamalarının, kent tarımına uygun olarak bir daha planlanmasından hiç bahsedilmemektedir. Açıkçası kent tarımı, getirmeyi düşündükleri modeli yumuşatmak için söylenmiş üzeredir.
Ali Bülent Fazilet
‘BİZE GEREKLİ OLAN AGROEKOLOJİ VE BESİN EGEMENLİĞİDİR’
Yeni model ile dijital tarımın daha da geliştirilmesi öngörülüyor. Bu kapsamda, e-Devlet Çiftçi Kayıt Sistemi entegrasyonu, Tarım Cebimde ve ÇKS Kayıt Doğrulaması üzere uygulamaların öne çıkacağı söyleniyor. Bu uygulamaları kıymetlendirebilir misiniz?
Tayfun Özkaya: Tarımda dijitalleşmeye karşı çıkmak anlamsızdır. Lakin bu alanda da her uygulama doğrudur demek yanlıştır. Örneğin, hassas tarım (precision farming) endüstriyel tarımın bir uygulamasıdır. Bu sistemde girdi kullanmasında azalma epey kıymetli değildir. Avrupa’da bile yalnızca büyük çiftçiler hassas tarımı uygulayabilmektedir. Makine ve ekipmanlar fazlaca kıymetlidir. Bize gerekli olan agroekoloji ve besin egemenliğidir. Tarımda da platform ekonomileri de uygulanabilir. Lakin bunda da şirketler hâkim olursa yeni bir hegemonya başlayabilir. Dijital araçları agroekoloji ile ahenk ortasında ve çiftçiyi takviyeler bir biçimde uygulayabiliriz. Dünyada bu tıp uygulamalar vardır.
Ali Bülent Fazilet: Sanayinin tarıma her müdahalesi tarımın doğal döngüsünü bozduğu üzere, küçük çiftçilerin aleyhine olmuştur. Geniş alanlara tek eser ekilmesiyle başlayan bu süreç makinelerin, kimyasal gübrelerin, tarım zehirlerinin devreye girmesiyle endüstriyel tarımı ortaya çıkarmıştır. 2’nci Dünya Savaşı daha sonrası kapitalist dünyaya dayatılmış, İkinci Besin Rejimi olarak isimlendirilmiştir. “Yeşil Devrim”le birlikte hibrit tohumlar geliştirilmiş, çiftçilerin elinden tohumun alınmasının yolu açılmıştır. Kıymetli bir üretim şekli olan endüstriyel tarımı çiftçilerin yapabilmesi ve yaygınlaştırılması için İkinci Besin Rejimi boyunca çiftçiler desteklenmiştir. Üçüncü Besin Rejimi denilen liberal siyasetlerin uygulandığı, tarımın şirketlere bırakıldığı bir devri yaşıyoruz. Endüstriyel tarımın ve Yeşil İhtilal’in propagandası yapılırken söylenenler benzeriydi; ‘dünyayı doyurabilmek ve açlığa son vermek için ünite alandan en çok eseri almak zorundayız.’ Binlerce küçük çiftçiyi topraklarından kovan bu uygulamaların açlığı engellemediği üzere, pandemi ve iklim krizi karşısında ne kadar çaresiz ve dayanıksız olduğunu gördük. Bütün bunlardan ders alınmamış üzere, çiftçilerin bağımsızlıklarını ortadan kaldıracak uygulamalara, tarlaları üstü açık fabrikalara çevirme uğraşlarına devam ediliyor.
halbuki ziraî üretim tabiatla münasebet ortasında yapılan bir üretimdir. Hem sağlıklı besinler üretmek hem iklim krizi karşısında güçlü bir üretim stilini sürdürebilmek tabiatla uyumlu olarak hareket etmekle mümkündür. Onun için dünyanın bütün çiftçileri besin egemenliği demektedir. Onun için Çiftçi Sen’in bileşeni olduğu çiftçilerin global örgütü La Via Campesina 2018 yılında Köylü Hakları Bildirgesini BM Genel Heyeti’nde onaylatmıştır. İktidarın yapması gereken Birleşmiş Milletler’in bu sonucu için iç hukuk düzenlemesi yapmasıdır.
İZMİR – Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci, Cumhuriyet’in ikinci yüzyılına yönelik hazırlanan yeni tarım, orman ve hayvancılık modelini, AK Parti Merkez Karar ve İdare Heyeti (MKYK) toplantısında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve MKYK üyelerine anlattı. Buna göre, uygulanacak yeni destekleme modeli ile kontratlı üretim, üretim öncesi müsaade uygulamasıyla birlikte ekim öncesi tıpkı dayanak ve hasat daha sonrası fark ödemesi yapılması planlanıyor. Yeni modeli tarım ekonomisti Prof. Dr. Tayfun Özkaya ve Çiftçi-Sen Genel Lideri Ali Bülent Fazilet ile konuştuk.
‘ÇARE KONTRATLI TARIM DEĞİLDİR’
Yeni destekleme modeli ile ne amaçlıyor?
Tayfun Özkaya: Kontratlı üretim bugüne kadar salçalık domates, yumurta, piliç, zerzevat vb. alanlarda olumsuz gelişmelere yol açtı. kuvvetli şirketler karşısında küçük çiftçiler yaptıkları yazılı mutabakatlara karşın haklarını alamıyor. Piyasada mamüllerin fiyatı mutabakat fiyatlarının altına düştüğünde şirketler alımı geciktirerek çiftçiyi, mutabakat fiyatlarından aşağıda mamüllerini birebir şirketlere satmak zorunda bırakıyorlar. Piyasa meblağları mutabakat fiyatlarını geçtiğinde ise şirketler, mahkemelerde haklarını çok âlâ savunarak çiftçileri muahedeye zorluyorlar. Kontratlı tarım, çiftçileri tarım ilaçları (aslında zehir) ve kimyasal gübreleri kullanmaya zorluyor. Deva kontratlı tarım değildir. Çiftçiler ve tüketiciler örgütlenerek pazarlamayı kendi ortalarında direkt yapabilmelidir. Devlet de bunu desteklemelidir.
Girdiler için tıpkı takviye birkaç yıllık bir süre için gerekli olabilir. Var olan takviye sistemi eser fiyatlarının ve girdi meblağlarının etkilenmesini önlemektedir. Güya hür piyasa sistemini bozduğu argüman edildiği için devlet bu fiyatları etkileyecek bir siyaset yerine prim vb. uygulamalar yapmaktadır. Bu sistem aslında dolaylı olarak bu takviyelerin şirketlerin kasasına gitmesine yol açmaktadır. Örneğin Süt ve Et Kurumu çiftçinin eline geçen meblağları etkileyecek bir alım yapmıyor. Bitkisel eserlerde de prim gibisi uygulamalar etkisizdir. Fark giderici ödemeler sonuç olarak şirketleri güçlendirecektir. Devlet kooperatifleri destekleyerek çiftçi eline geçen meblağların makul seviyelere gelmesini sağlamalıdır. Örneğin, Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) alım yerlerini arttırarak destekleme alımı yapmalıdır. Kâfi stok yaparsa ondan sonrasında ekmek meblağlarının yükselmesini de önleyici bir siyaset izleyebilir. Lakin geçtiğimiz devirlerde bu cins kurumlar zayıflatılmıştır.
Çiftçilerin eline geçen meblağların düşük olması ve bu sürecin kötüleşerek sürmesi, buna karşılık tüketicilerin giderek daha yüksek fiyatlar ödemesi çözülmesi gereken değerli bir sıkıntıdır. Çiftçileri ezen ikili fiyat makasının üst kanadının üst hakikat çekilmesi gerekiyor. Eser fiyatlarının desteklenmesi için TMO üzere kuruluşların yanında kooperatiflerden de yararlanılabilir. Tarım eserleri ithalatında uygulanan gümrük vergilerinin düşürülerek ithalat yapılması çıkar bir yol değildir. bu türlü öbür ülkelerin şirketleri –çiftçileri değil, onlar da sömürülüyor- desteklenmektedir. Çiftçiler eser meblağlarının desteklenmesini beklemektedirler ve uygulanan prime dayanan siyasetlerden şad değildir. “Destekleri arttıracağız” söylemi bu niçinle heyecan yaratmıyor. Var olan kamu tarım kuruluşları ve kooperatifleri girdi ve eser fiyatlarını etkileyecek siyasetler üretmelidir. Başka yandan dayanışmacı ve çiftçiden tüketiciye en kısa pazarlama kanallarının geliştirilmesi gerekiyor.
Tayfun Özkaya
‘HER UYGULAMA ŞİRKETLERİN ÖNÜNÜ AÇMAKTADIR’
Ali Bülent Fazilet: AKP vakit zaman bu çeşit modelleri ortaya atarak gelen yansılara bakılırsa uygulamaya geçirip geçirmeyeceğine yönelik kararlar vermiştir. Neoliberal tarım siyasetlerinin bütün dünyadaki maksadı tarım ve besinin az sayıda global şirketin eline geçmesi ve besinin bütün insanlık üzerinde bir ikna aracı, daha doğrusu bir tehdit aracına dönüştürülmesidir. AKP’nin uygulamak istediği model de dünyada tarım ve besinin köylülerin ve küçük çiftçilerin devre dışı bırakıldığı, ziraî yapının daha süratli şirketlerin eline bırakılacağı maksada uyumlu bir modeldir. Dikkat edildiğinde Türkiye’de yıllardır tarımla ilgili alınan her karar, her uygulama şirketlerin önünü açmaktadır. Tarım ve besinin şirketlerin kontrolüne bırakılması tohumdan başlayarak, üretimine, girdilerin sağlanmasına, pazarlamasına kadar zincirin her halkasının şirketlerin eline geçmesi demektir. Bu modelde köylüler ve çiftçiler pürüz olarak görülür. Kendi tohumuna sahip bir çiftçi, kendi klâsik bilgisiyle üretme ve şirketlere direnebilme potansiyeli taşır. Onu kendi tercihlerinden vazgeçirecek yasalar, kararlar alınarak önünde iki seçenek bırakılmaya çalışılır; toprağını terk etmek yahut kontratlarla şirketlere bağlanmak. Kontratlı üretim yapan bir çiftçi tarlasına hangi eseri ve çeşidini ekeceğine karar veremez. Tohumunu ve girdilerini şirketler sağlar ne vakit ne yapacağına, hangi kimyasalları kullanacağına şirketler karar verir, ne vakit hasat yapacağını bile şirketler söyler. Çiftçinin, çiftçilik ayrıntıları değersizleşmiştir, yaptığı işe yabancılaşmıştır, yani kendi toprağında işçileşmiştir. Toprağında bir köle haline gelmiştir.
Yeni destekleme üretim modeli ile üretim öncesi Bakanlık’tan eser için müsaade alma uygulaması getirilecektir. Aslında bunu daha kolay yapabilecek şirketlerin önü açılmaktadır, zira çiftçilerin bu müsaadesi şirketlerin almasına yönelik kolaycılığı onları kontratlı üreticiliğe itecektir. Kontrat yaptığı çiftçinin ismine da müsaadesi şirket alacaktır, kontratlı çiftçinin üretim yapabilmesi için girdileri şirketler sağlamaktadır. Ekim öncesi verilecek tıpkı takviye ödeneği ve hasat daha sonrası fark ödemesi şirketlerin üstündeki bir yükü daha kaldırmaya yöneliktir. Şunu bilmemiz gerekiyor ki, köylülerin ve küçük çiftçilerin ziraî üretimin dışına bırakılması, besinin halkın elinden çıkması, üretim süreçlerini takip edemedikleri besinin şirketlerin eline geçmesi demektir.
‘BUNA BİZ ARAZİ GASPI DİYORUZ’
Yeni model ile arz güvenliği takip sistemi oluşturularak Asya’dan Avrupa’ya, Afrika’dan Amerika’ya kadar kıtalardan çeşitli ülkelerle mutabakatlar yapılması da öngörülüyor. Bunun mümkün sonuçları neler olur?
Tayfun Özkaya: Buna biz arazi gaspı diyoruz. Bu Türkiye vatandaşlarına bir fayda sağlamaz. Değişik ülkelerde yatırım yapan şirketlere fayda sağlayabilir. Lakin bugüne kadarki örneklerde bu yatırımları devlet yaparak şirketlere sunmaktadır. Vatandaşların vergisi ile devletin bu işe girmesi haksızlıktır. Arz güvenliğini sağlamak için Bakanlık ülke tarımına yatırım yapmalıdır. Ekonomik ve öbür niçinlerle Kıbrıs büyüklüğünde tarım alanımız ekilmemektedir.
Ali Bülent Fazilet: Besin krizleri, açlık, obezite üzere yaşanan bütün meselelerin ortaya çıkmasında IMF ve Dünya Bankası dayatmalarının, DTÖ’nün yaptırımlarının, bölgesel ve ikili mutabakatların rolü büyüktür. Dünyanın küçük çiftçileri kendilerini yok eden IMF, DB ve DTÖ’ne karşı çıkar, bölgesel ve ikili mutabakatların iptalini talep eder. İktidar Yeni Tarım Modeli’yle tarımı ve gıdayı bütün dünyada şirketlerin kontrolüne bırakacak sürece hizmet edeceğini açıklamış olmaktadır. Venezüella ve Sudan’dan toprak kiralayarak şirketlere sunmak aslına bakarsan bunun ipuçlarıdır. Toprak gaspıdır, ülkelerin besin teminatlarını yok ederek, şirketlerin kontrolüne vermektir. “halbuki Besin Egemenliği, halkların ekolojik olarak sağlıklı ve sürdürülebilir prosedürlerle üretilen sağlıklı ve kültürel bakımdan uygun besine sahip olma hakkı ve kendi besin ve tarım sistemlerini tanım etme hakkıdır. Besin egemenliği piyasaların ve şirketlerin taleplerinden çok, besin üreten, dağıtan ve tüketenlerin istek ve muhtaçlıklarını besin sistemleri ve siyasetlerinin merkezine koyar.
‘EKOLOJİK ÜRETİM ZARURÎ OLMALIDIR’
Bakanlık’ın bir öteki planı ise kent tarımı modelini hayata geçirmek. Bu sayede üretim ve tüketim merkezleri yakınlaştırılarak kentte yaşayanların taze ve ucuz zerzevata erişiminin sağlanmasının hedeflendiği tez ediliyor. Bu hususta neler söylenebilir?
Tayfun Özkaya: Kent tarımı epeyce yararlıdır. Bu etiketi kullanarak tarım topraklarında villalar üretimini gerçekleştiren bir berbat uygulamaya da dikkati çekelim. Kent tarımı yalnızca kent ortasında değil kent çeperlerinde kent işgücü ile de yapılabilir. Burada fakirlere, bayanlara, gençlere, engellilere öncelik vermeli, bir bedel alınmamalı, yardımcı olunmalıdır. Kent tarımında belediyeler öncülük yapabilir. Mülkiyet kamuda kalmalı. Küçük barakalar haricinde konut üretimine müsaade verilmemeli, ekolojik üretim mecburî olmalıdır.
Küba’da, Sovyetler Birliği’nin çöküşü daha sonrası büyük bir tarım krizi ortaya çıktı. Küba şeker ihraç edemez ve ziraî ilaçlar, kimyasal gübreler ve petrol ithal edemez hale geldi. Ziraî üretim fazlaca düştü. Açlık ortaya çıktı. Ayrıyeten kırsal kesimde üretilen besinleri kente getirmek bile sorun oldu. Küba bu problemden agroekolojik tarımı ve kent bahçelerini geliştirerek kurtuldu. Havana’da ve öbür kimi kentlerde bahçeleri gördüm. Buralarda daha hayli taze zerzevat ve meyve üretiliyor. Taşıma sorunu olmaması da fazlaca büyük bir avantaj oldu. Bir gün dünyada petrol bitme noktasına gelince metropol kentlerde kırdan kente besin getirilmesi fazlaca büyük bir sorun olacak. İstanbul’a ve New York’a zerzevat ve meyve getirilemediğini düşünün. Bu niçinle dünyada kimi kentler şimdiden bu sıkıntıya karşı hazırlık yapmaktadırlar.
Ali Bülent Fazilet: Sağlıklı, inançlı besine ulaşmak için evvel besinin kimin tarafınca ve hangi yollarla üretildiğine, daha sonra bize nasıl ulaştığına bakmak gerekir. Şayet bir eser köylüler ve küçük çiftçiler tarafınca ekolojik köylü tarımıyla üretiliyor ve epeyce kısa uzaklıkta bize ulaşıyorsa o eser muteberdir. Besin egemenliğinin temelini oluşturan anlayıştır. Geçmişte besinlerden kuşku duyulmamasının sebebi mahallî yemek kültürlerine uygun üretilen, bütün bir üretim süreci takip edilebilen, en kısa arada ulaşılabilir olmalarıydı. Kırsalla kent içindeki açı büyüdükçe hangi metotlarla üretildiği bilinemeyen besinlerden başlamıştır besin korkusu. Kent bostanları, meskenlerin bahçelerinde kendi gereksinimi için üretmek bu ülkenin geleneğidir, yok edilmiştir. Kent tarımı modeli tarifi söylenenler yanlışsız olsa da tanımlanmamıştır. Şirketlerin önünü iştahla açan iktidarın şirketlerin kontrolünde yapılacak bir kent tarımından mı bahsedilmektedir, yoksa hobi bahçeleri üzere uygulamalardan mı, muhakkak değildir. Kent planlamalarının, kent tarımına uygun olarak bir daha planlanmasından hiç bahsedilmemektedir. Açıkçası kent tarımı, getirmeyi düşündükleri modeli yumuşatmak için söylenmiş üzeredir.
Ali Bülent Fazilet
‘BİZE GEREKLİ OLAN AGROEKOLOJİ VE BESİN EGEMENLİĞİDİR’
Yeni model ile dijital tarımın daha da geliştirilmesi öngörülüyor. Bu kapsamda, e-Devlet Çiftçi Kayıt Sistemi entegrasyonu, Tarım Cebimde ve ÇKS Kayıt Doğrulaması üzere uygulamaların öne çıkacağı söyleniyor. Bu uygulamaları kıymetlendirebilir misiniz?
Tayfun Özkaya: Tarımda dijitalleşmeye karşı çıkmak anlamsızdır. Lakin bu alanda da her uygulama doğrudur demek yanlıştır. Örneğin, hassas tarım (precision farming) endüstriyel tarımın bir uygulamasıdır. Bu sistemde girdi kullanmasında azalma epey kıymetli değildir. Avrupa’da bile yalnızca büyük çiftçiler hassas tarımı uygulayabilmektedir. Makine ve ekipmanlar fazlaca kıymetlidir. Bize gerekli olan agroekoloji ve besin egemenliğidir. Tarımda da platform ekonomileri de uygulanabilir. Lakin bunda da şirketler hâkim olursa yeni bir hegemonya başlayabilir. Dijital araçları agroekoloji ile ahenk ortasında ve çiftçiyi takviyeler bir biçimde uygulayabiliriz. Dünyada bu tıp uygulamalar vardır.
Ali Bülent Fazilet: Sanayinin tarıma her müdahalesi tarımın doğal döngüsünü bozduğu üzere, küçük çiftçilerin aleyhine olmuştur. Geniş alanlara tek eser ekilmesiyle başlayan bu süreç makinelerin, kimyasal gübrelerin, tarım zehirlerinin devreye girmesiyle endüstriyel tarımı ortaya çıkarmıştır. 2’nci Dünya Savaşı daha sonrası kapitalist dünyaya dayatılmış, İkinci Besin Rejimi olarak isimlendirilmiştir. “Yeşil Devrim”le birlikte hibrit tohumlar geliştirilmiş, çiftçilerin elinden tohumun alınmasının yolu açılmıştır. Kıymetli bir üretim şekli olan endüstriyel tarımı çiftçilerin yapabilmesi ve yaygınlaştırılması için İkinci Besin Rejimi boyunca çiftçiler desteklenmiştir. Üçüncü Besin Rejimi denilen liberal siyasetlerin uygulandığı, tarımın şirketlere bırakıldığı bir devri yaşıyoruz. Endüstriyel tarımın ve Yeşil İhtilal’in propagandası yapılırken söylenenler benzeriydi; ‘dünyayı doyurabilmek ve açlığa son vermek için ünite alandan en çok eseri almak zorundayız.’ Binlerce küçük çiftçiyi topraklarından kovan bu uygulamaların açlığı engellemediği üzere, pandemi ve iklim krizi karşısında ne kadar çaresiz ve dayanıksız olduğunu gördük. Bütün bunlardan ders alınmamış üzere, çiftçilerin bağımsızlıklarını ortadan kaldıracak uygulamalara, tarlaları üstü açık fabrikalara çevirme uğraşlarına devam ediliyor.
halbuki ziraî üretim tabiatla münasebet ortasında yapılan bir üretimdir. Hem sağlıklı besinler üretmek hem iklim krizi karşısında güçlü bir üretim stilini sürdürebilmek tabiatla uyumlu olarak hareket etmekle mümkündür. Onun için dünyanın bütün çiftçileri besin egemenliği demektedir. Onun için Çiftçi Sen’in bileşeni olduğu çiftçilerin global örgütü La Via Campesina 2018 yılında Köylü Hakları Bildirgesini BM Genel Heyeti’nde onaylatmıştır. İktidarın yapması gereken Birleşmiş Milletler’in bu sonucu için iç hukuk düzenlemesi yapmasıdır.