Bel fıtığı ve tedavisi nedir ? Belin Anatomisi
Belimiz bedenimizin yükünü taşıyan, yükü kalçadan bacaklara aktaran ve beraberinde günlük aktivitemiz içerisinde gövdemizin hareketli olmasını sağlayan bir yapıdır. Belimizde 5 adet omur ve bu omurları birbirine bağlayan kıkırdak yastıkçıklar (disk), eklem yapıları ve bunlara takviye olan yumuşak dokular bulunur. Bel omurları, harekete katkısı ve yük taşıma özelliğinin yanında omurganın öteki kısımları üzere omurilik ve hudut köklerine koruyuculuk vazifesi yapar. Bel omurlarının içerisinden bacakların kas denetimini sağlayan, bacakların duyusunu taşıyan ve idrar, gaita ve seksüel işlevlerin denetimini sağlayan sonlar geçer.
Bel Ağrısının niçinleri
Belde yer alan omur, disk ve yumuşak dokularda gelişen rastgele bir olay bel ağrısına niye olabilir.
Bel ağrısı, günümüzde bireyin günlük aktivitesini kısıtlayan en değerli niçinlerden birisidir. Tüm dünyada nüfusun yaklaşık %80’inin hayatlarının rastgele bir devrinde en az bir kere bel ağrısı atağı geçirdikleri bilinmektedir. Bel ağrısı gelişmiş toplumlarda görülen kronik hastalıklar içinde kalp hastalıklarından daha sonra ikinci sırayı almakta ve cerrahi tedavi yapılan hastalıklar içinde beşinci sırada bulunmaktadır. Bel ağrısı en sık 20-40’lı yaşlarda görülmektedir. Bel ağrılarını akut ve kronik olmak üzere 2 kümeye ayırabiliriz. Akut bel ağrılarında çoklukla ağrı birkaç gün içerisinde azalır ve birkaç hafta daha sonra büsbütün geçer. Ağrı 3 aydan daha fazla sürerse bu ağrıya kronik (müzmin)
bel ağrısı denir. Bel ağrılı hastaların %90’ının yakınması birinci 4 hafta ortasında bizatihi geçerken lakin %5’i kronikleşir. Birden fazla bel ağrısında ağrının sebebi hikaye ve klinik muayene ile konur, yardımcı incelemeler ve radyolojik tetkiklerde birşey bulunamaz.
Bu tip ağrılara genel olarak “Mekanik bel ağrısı” diyoruz.
Bel ağrılarının niçinlerini 2 büyük kümede toplayabiliriz.
1-Kas-iskelet sistemi hastalıkları
2-Omurga hastalıkları
1-Kas-İskelet Sistemi Hastalıkları
Bel ağrılarının büyük çoğunluğu bu kümeye girer. Çoğunlukla kaslarda, bağ dokusunda yahut eklemlerdeki ufak hasarlanmalar ile oluşur. “Miyofasial ağrı sendromu” terimi kas ve yumuşak dokuların çok gerilmesi ve faydalanmasıyla oluşan klinik tablo için kullanılmaktadır. Başka bel ağrısına yol açan kas-iskelet sistemi sıkıntıları içinde makus ve yanılgılı beden duruş hali, bir bacağın kısalığı, beldeki omur ve kıkırdakların az oksijenlenmesine niye olduğu için sigara kullanması, gerilim üzere psikososyal faktörler sayılabilir.
2-Omurga Hastalıkları
Bu kümedeki hastalıklar kas iskelet sistemi hastalıklarından oransal manada daha az görülmektedir. Bu kümede bel ağrılarına en sık yol açan rahatsızlıklar: bel fıtıkları (lomber disk hernileri), disk dokusunun yıpranması (dejeneratif disk hastalığı), bel kayması (lomber spondilolisthezis), bel omurga kanalının daralmasıdır (lomber dar kanal). Bunların haricinde epeyce daha az görülen, lakin omurganın önemli rahatsızlıkları olan tümör, enfeksiyon, travma, kemik erimesine (osteoporoz) bağlı çökmeler sayılabilir.
a)Bel Fıtığı (Lomber disk hernisi): Disk malzemesi iki omur cismi içinde dışarıda gorece olarak daha sert bir kılıf, içeride ise jel kıvamında yumuşak doku kısımlarından oluşur. Bir yastıkçık üzere davranır ve gövdenin yüklerini dağıtmak bakılırsavini üstlenir. Lakin bel omurlarına fazla yük binerse (aşırı kilo alma ve ağır kaldırma), bele takviye lan başka yapılar, bilhassa bel ve karın kasları zayıflarsa (egzersiz yokluğu), yahut yapısal ve genetik niçinlerle bu disklerde bozulma bel ağrısına ve bel fıtığına niye olabilir. Diskin dış kılıfının zayıflaması yahut yırtılması ile iç kısım dışarıya hakikat kayar ve sonlara baskı yapmaya başlarsa buna “bel fıtığı” denir. Dış katmandaki zayıflama yahut yırtılma daha fazlaca bel ağrısına niye olurken, iç tabakanın dışarıya hakikat yer değiştirmesi olarak tanımlanabilecek bel fıtığı hudut kökü üzerine baskı yaptığı için özelikle bacağa vuran ağrıya niye olur. Bel fıtığında bel ağrısından daha ön planda olan bacak ağrısıdır. Sonlara olan basının düzebir daha nazaran uyluk ve bacakta ağrı, güçsüzlük ve uyuşukluk hissi oluşabilir.
b)Bel kayması (Lomber spondilolistezis): Bir omur cisminin öbür omur cisminin üzerinde öne yahut geriye yanlışsız kaymasına denir. Bu rahatsızlığa bağlı hudut köklerine bası var ise bel ağrısına ilaveten uyluk ve bacakta ağrı, güçsüzlük ve uyuşukluk oluşabilir.
c)Bel omurga kanalında daralma (Lomber dar kanal): Omurilik ve omurilikten çıkan hudutların omur kemikleri ortasında seyrettiği kanala spinal kanal denir. Travma, bedeni makûs kullanma, genetik faktörler üzere biroldukça etken kararında spinal kanalı oluşturan yumuşak doku ve kemik yapıların kalınlaşması ve kabalaşması ile bu kanalda daralma meydana gelebilir. Bunun kararında da hudut köklerinde sıkışma oluşur. Bu hastalar bilhassa ayakta fazla kaldıklarında ve yürümekle ortaya çıkan baldırda ağrıdan ve uyuşukluktan yakınırlar. Oturduklarında ve öne yanlışsız eğildiklerinde ağrı yakınmaları hafifçeler yahut geçer. Ayakta durmak yahut yürümekle çıkan bu klinik tabloya “nörojenik kladikasyon” denir.
d)Disk dokusunun yıpranması (Dejeneratif disk hastalığı): Disk iç katmanını oluşturan kısmın su oranı çocukluk ve genç yaş kümesinde fazladır. Yaşlanma ile birlikte su oranı azalır, disk yüksekliği azalmaya başlar, dış katmanda küçük yırtılmalar gelişir. Diskin yük taşıma ve hareket yeteneği azalır. Diskin dış kısmında bulunan hudut liflerinin uyarılması ile bel ağrısı açığa çıkar. Bu hastalarda bel ağrısı, bacak ağrısından daha fazladır.
Bel Ağrılı Hastaların Kıymetlendirilmesi ve Teşhis
Bel ağrılarının birçoklarının sebebi yukarda açıklandıği üzere kas ve yumuşak dokuların çok gerilmesi yahut ufak zedelenmelere uğramasıdır. Bu hastalarda ağrı yakınmaları birkaç gün içerisinde tabiatıyla gerileyeceğinden sıklıkla tetkik edilmelerine gerek yoktur. Fakat aşağıdaki niçinler çabucak doktora başvurmayı gerektirir.
1. yenidenlayan bel ağrısı atakları
2. Kronik bel ağrısı
3. Ağrı şiddetinin giderek artması
4. Bel ağrısına eşlik eden uyluk ve bacakta ağrı, uyuşukluk, güçsüzlük, istemli idrar ve gaita yapamama, seksüel işlev bozukluğu üzere belirtilerin olması
5. İstirahat ile geçmeyen bel ağrısı
6. Bel ağrısı ile bir arada çok kilo kaybı, ateş, üşüme ve titreme olması
Hastanın bel ağrısı niçinleri araştırılırken, hikayesi alınıp, gerekli muayenesi yapıldıktan daha sonra belirlenen ön teşhis doğrultusunda tetkiklerinin yapılması gerekir.
a)Akut bel ağrısının sebebi olarak bel fıtığı, kas ve yumuşak dokulardaki çok gerilme düşünülüyorsa, bu hastalara yatak istirahati (5 günü geçmeyen) ve ilaç tedavisi önerilir.
b)Kronik bel ağrısı olan, akut bel ağrısı niçiniyle istirahat ve tıbbi tedavi verilmiş ancak ağrısı geçmeyen, omurga tümörü yahut omurga enfeksiyonu düşünülen olgularda incelememize direkt grafi ile başlamak ve takibinde lezyon düzeyini saptayıp Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG) ile hastalığın teşhisini koymak gerekir. Bu tetkiklere ilaveten hastada enfeksiyon yahut tümör düşünülüyorsa buna yönelik kan tetkikleri ve kemik sintigrafisi yapılmalıdır.
Bel Ağrısında Tedavi
Bel ağrılarında yapılacak tedavi ağrının sebebine ve hastalığın yerleşimine nazaran belirlenmelidir.
1-Akut bel ağrısında tedavi
Kas ve yumuşak dokuların çok gerilmesine yahut ufak faydalanmalara bağlı olan bel ağrısında
(Mekanik bel ağrısı) ağrı kesiciler, kas gevşeticiler ve kısa vadeli yatak istirahati tek başına birçok olguda kafidir.
Travma ve enfeksiyona bağlı bel ağrısı: sonlara basıya bağlı bacaklarda güçsüzlük ve/veya istemli idrar ve gaita yapamama, omurgada instabilite (anormal hareketlilik) var ise cerrahi teşebbüs yapılmalı, niye enfeksiyon ise ek antibiyotik tedavisi verilmelidir.
Tümöre bağlı bel ağrısı:
i-Sinirlere basıya bağlı bacaklarda güçsüzlük ve/veya istemli idrar ve gaita yapamama yakınmaları var ise yahut omurgada instabiliteye (anormal hareketlilik) yol açmışsa cerrahi teşebbüs yapılabilir ve doku teşhisine nazaran radyoterapi-kemoterapi önerilir.
ii-Sinirlere bası bulgusu yoksa, evvela biyopsi ile tümörün tipi belirlendikten daha sonra duruma göre, cerrahi teşebbüs ve/veya ışın tedavisi, kemoterapi yapılmalıdır.
Bel fıtığı, bel kayması, spinal dar kanala bağlı bel ağrısı:
i-Sinirlere basıya bağlı bacaklarda güçsüzlük ve/veya istemli idrar ve gaita yapamama yakınmaları var ise, omurgada instabilite (anormal hareketlilik) var ise cerrahi teşebbüs kesinlikle gereklidir. Kuvvet kaybı üzere nörolojik bulgular olmamasına karşın, uzun süren ağrı niçiniyle hastaların ömür kaliteleri etkileniyorsa ağrı tek başına cerrahi teşebbüs sebebi olabilir. Cerrahi teşebbüs usulü seçilirken her hasta başka ayrı değerlendirilmeli ve o hastaya uygun teknik seçilmelidir.
ii-Sinirlere bası bulgusu yoksa ağrı kesici, kas gevşetici ve yatak istirahati (5 günü geçmeyen) önerilir.
2-Kronik bel ağrısında, niye bel fıtığı, bel kayması, omurga kanalının daralması, disk dokusunun yıpranması olan olgularda şayet ilerleyici nörolojik bulgular (kas güçsüzlüğü, istemli gaita ve idrar yapamama) var ise cerrahi teşebbüs, yoksa evvela ağrı kesici, kas gevşetici ve kısa vadeli yatak istirahatini takiben fizik tedavi, kas egzersileri önerilir.
Bel Ağrılarının Önlenmesi
Bilhassa yinelayan bel ağrılarının önüne geçilmesi için hastanın fazla kilolarından kurtulması, var ise sigara içmeyi bırakması, bel, sırt ve karın kaslarına yönelik kas antrenmanlarını nizamlı ve daima yapması, uygunsuz duruş, oturma ve yatma konumlarını düzeltmesi gerekmektedir.
Belimiz bedenimizin yükünü taşıyan, yükü kalçadan bacaklara aktaran ve beraberinde günlük aktivitemiz içerisinde gövdemizin hareketli olmasını sağlayan bir yapıdır. Belimizde 5 adet omur ve bu omurları birbirine bağlayan kıkırdak yastıkçıklar (disk), eklem yapıları ve bunlara takviye olan yumuşak dokular bulunur. Bel omurları, harekete katkısı ve yük taşıma özelliğinin yanında omurganın öteki kısımları üzere omurilik ve hudut köklerine koruyuculuk vazifesi yapar. Bel omurlarının içerisinden bacakların kas denetimini sağlayan, bacakların duyusunu taşıyan ve idrar, gaita ve seksüel işlevlerin denetimini sağlayan sonlar geçer.
Bel Ağrısının niçinleri
Belde yer alan omur, disk ve yumuşak dokularda gelişen rastgele bir olay bel ağrısına niye olabilir.
Bel ağrısı, günümüzde bireyin günlük aktivitesini kısıtlayan en değerli niçinlerden birisidir. Tüm dünyada nüfusun yaklaşık %80’inin hayatlarının rastgele bir devrinde en az bir kere bel ağrısı atağı geçirdikleri bilinmektedir. Bel ağrısı gelişmiş toplumlarda görülen kronik hastalıklar içinde kalp hastalıklarından daha sonra ikinci sırayı almakta ve cerrahi tedavi yapılan hastalıklar içinde beşinci sırada bulunmaktadır. Bel ağrısı en sık 20-40’lı yaşlarda görülmektedir. Bel ağrılarını akut ve kronik olmak üzere 2 kümeye ayırabiliriz. Akut bel ağrılarında çoklukla ağrı birkaç gün içerisinde azalır ve birkaç hafta daha sonra büsbütün geçer. Ağrı 3 aydan daha fazla sürerse bu ağrıya kronik (müzmin)
bel ağrısı denir. Bel ağrılı hastaların %90’ının yakınması birinci 4 hafta ortasında bizatihi geçerken lakin %5’i kronikleşir. Birden fazla bel ağrısında ağrının sebebi hikaye ve klinik muayene ile konur, yardımcı incelemeler ve radyolojik tetkiklerde birşey bulunamaz.
Bu tip ağrılara genel olarak “Mekanik bel ağrısı” diyoruz.
Bel ağrılarının niçinlerini 2 büyük kümede toplayabiliriz.
1-Kas-iskelet sistemi hastalıkları
2-Omurga hastalıkları
1-Kas-İskelet Sistemi Hastalıkları
Bel ağrılarının büyük çoğunluğu bu kümeye girer. Çoğunlukla kaslarda, bağ dokusunda yahut eklemlerdeki ufak hasarlanmalar ile oluşur. “Miyofasial ağrı sendromu” terimi kas ve yumuşak dokuların çok gerilmesi ve faydalanmasıyla oluşan klinik tablo için kullanılmaktadır. Başka bel ağrısına yol açan kas-iskelet sistemi sıkıntıları içinde makus ve yanılgılı beden duruş hali, bir bacağın kısalığı, beldeki omur ve kıkırdakların az oksijenlenmesine niye olduğu için sigara kullanması, gerilim üzere psikososyal faktörler sayılabilir.
2-Omurga Hastalıkları
Bu kümedeki hastalıklar kas iskelet sistemi hastalıklarından oransal manada daha az görülmektedir. Bu kümede bel ağrılarına en sık yol açan rahatsızlıklar: bel fıtıkları (lomber disk hernileri), disk dokusunun yıpranması (dejeneratif disk hastalığı), bel kayması (lomber spondilolisthezis), bel omurga kanalının daralmasıdır (lomber dar kanal). Bunların haricinde epeyce daha az görülen, lakin omurganın önemli rahatsızlıkları olan tümör, enfeksiyon, travma, kemik erimesine (osteoporoz) bağlı çökmeler sayılabilir.
a)Bel Fıtığı (Lomber disk hernisi): Disk malzemesi iki omur cismi içinde dışarıda gorece olarak daha sert bir kılıf, içeride ise jel kıvamında yumuşak doku kısımlarından oluşur. Bir yastıkçık üzere davranır ve gövdenin yüklerini dağıtmak bakılırsavini üstlenir. Lakin bel omurlarına fazla yük binerse (aşırı kilo alma ve ağır kaldırma), bele takviye lan başka yapılar, bilhassa bel ve karın kasları zayıflarsa (egzersiz yokluğu), yahut yapısal ve genetik niçinlerle bu disklerde bozulma bel ağrısına ve bel fıtığına niye olabilir. Diskin dış kılıfının zayıflaması yahut yırtılması ile iç kısım dışarıya hakikat kayar ve sonlara baskı yapmaya başlarsa buna “bel fıtığı” denir. Dış katmandaki zayıflama yahut yırtılma daha fazlaca bel ağrısına niye olurken, iç tabakanın dışarıya hakikat yer değiştirmesi olarak tanımlanabilecek bel fıtığı hudut kökü üzerine baskı yaptığı için özelikle bacağa vuran ağrıya niye olur. Bel fıtığında bel ağrısından daha ön planda olan bacak ağrısıdır. Sonlara olan basının düzebir daha nazaran uyluk ve bacakta ağrı, güçsüzlük ve uyuşukluk hissi oluşabilir.
b)Bel kayması (Lomber spondilolistezis): Bir omur cisminin öbür omur cisminin üzerinde öne yahut geriye yanlışsız kaymasına denir. Bu rahatsızlığa bağlı hudut köklerine bası var ise bel ağrısına ilaveten uyluk ve bacakta ağrı, güçsüzlük ve uyuşukluk oluşabilir.
c)Bel omurga kanalında daralma (Lomber dar kanal): Omurilik ve omurilikten çıkan hudutların omur kemikleri ortasında seyrettiği kanala spinal kanal denir. Travma, bedeni makûs kullanma, genetik faktörler üzere biroldukça etken kararında spinal kanalı oluşturan yumuşak doku ve kemik yapıların kalınlaşması ve kabalaşması ile bu kanalda daralma meydana gelebilir. Bunun kararında da hudut köklerinde sıkışma oluşur. Bu hastalar bilhassa ayakta fazla kaldıklarında ve yürümekle ortaya çıkan baldırda ağrıdan ve uyuşukluktan yakınırlar. Oturduklarında ve öne yanlışsız eğildiklerinde ağrı yakınmaları hafifçeler yahut geçer. Ayakta durmak yahut yürümekle çıkan bu klinik tabloya “nörojenik kladikasyon” denir.
d)Disk dokusunun yıpranması (Dejeneratif disk hastalığı): Disk iç katmanını oluşturan kısmın su oranı çocukluk ve genç yaş kümesinde fazladır. Yaşlanma ile birlikte su oranı azalır, disk yüksekliği azalmaya başlar, dış katmanda küçük yırtılmalar gelişir. Diskin yük taşıma ve hareket yeteneği azalır. Diskin dış kısmında bulunan hudut liflerinin uyarılması ile bel ağrısı açığa çıkar. Bu hastalarda bel ağrısı, bacak ağrısından daha fazladır.
Bel Ağrılı Hastaların Kıymetlendirilmesi ve Teşhis
Bel ağrılarının birçoklarının sebebi yukarda açıklandıği üzere kas ve yumuşak dokuların çok gerilmesi yahut ufak zedelenmelere uğramasıdır. Bu hastalarda ağrı yakınmaları birkaç gün içerisinde tabiatıyla gerileyeceğinden sıklıkla tetkik edilmelerine gerek yoktur. Fakat aşağıdaki niçinler çabucak doktora başvurmayı gerektirir.
1. yenidenlayan bel ağrısı atakları
2. Kronik bel ağrısı
3. Ağrı şiddetinin giderek artması
4. Bel ağrısına eşlik eden uyluk ve bacakta ağrı, uyuşukluk, güçsüzlük, istemli idrar ve gaita yapamama, seksüel işlev bozukluğu üzere belirtilerin olması
5. İstirahat ile geçmeyen bel ağrısı
6. Bel ağrısı ile bir arada çok kilo kaybı, ateş, üşüme ve titreme olması
Hastanın bel ağrısı niçinleri araştırılırken, hikayesi alınıp, gerekli muayenesi yapıldıktan daha sonra belirlenen ön teşhis doğrultusunda tetkiklerinin yapılması gerekir.
a)Akut bel ağrısının sebebi olarak bel fıtığı, kas ve yumuşak dokulardaki çok gerilme düşünülüyorsa, bu hastalara yatak istirahati (5 günü geçmeyen) ve ilaç tedavisi önerilir.
b)Kronik bel ağrısı olan, akut bel ağrısı niçiniyle istirahat ve tıbbi tedavi verilmiş ancak ağrısı geçmeyen, omurga tümörü yahut omurga enfeksiyonu düşünülen olgularda incelememize direkt grafi ile başlamak ve takibinde lezyon düzeyini saptayıp Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG) ile hastalığın teşhisini koymak gerekir. Bu tetkiklere ilaveten hastada enfeksiyon yahut tümör düşünülüyorsa buna yönelik kan tetkikleri ve kemik sintigrafisi yapılmalıdır.
Bel Ağrısında Tedavi
Bel ağrılarında yapılacak tedavi ağrının sebebine ve hastalığın yerleşimine nazaran belirlenmelidir.
1-Akut bel ağrısında tedavi
Kas ve yumuşak dokuların çok gerilmesine yahut ufak faydalanmalara bağlı olan bel ağrısında
(Mekanik bel ağrısı) ağrı kesiciler, kas gevşeticiler ve kısa vadeli yatak istirahati tek başına birçok olguda kafidir.
Travma ve enfeksiyona bağlı bel ağrısı: sonlara basıya bağlı bacaklarda güçsüzlük ve/veya istemli idrar ve gaita yapamama, omurgada instabilite (anormal hareketlilik) var ise cerrahi teşebbüs yapılmalı, niye enfeksiyon ise ek antibiyotik tedavisi verilmelidir.
Tümöre bağlı bel ağrısı:
i-Sinirlere basıya bağlı bacaklarda güçsüzlük ve/veya istemli idrar ve gaita yapamama yakınmaları var ise yahut omurgada instabiliteye (anormal hareketlilik) yol açmışsa cerrahi teşebbüs yapılabilir ve doku teşhisine nazaran radyoterapi-kemoterapi önerilir.
ii-Sinirlere bası bulgusu yoksa, evvela biyopsi ile tümörün tipi belirlendikten daha sonra duruma göre, cerrahi teşebbüs ve/veya ışın tedavisi, kemoterapi yapılmalıdır.
Bel fıtığı, bel kayması, spinal dar kanala bağlı bel ağrısı:
i-Sinirlere basıya bağlı bacaklarda güçsüzlük ve/veya istemli idrar ve gaita yapamama yakınmaları var ise, omurgada instabilite (anormal hareketlilik) var ise cerrahi teşebbüs kesinlikle gereklidir. Kuvvet kaybı üzere nörolojik bulgular olmamasına karşın, uzun süren ağrı niçiniyle hastaların ömür kaliteleri etkileniyorsa ağrı tek başına cerrahi teşebbüs sebebi olabilir. Cerrahi teşebbüs usulü seçilirken her hasta başka ayrı değerlendirilmeli ve o hastaya uygun teknik seçilmelidir.
ii-Sinirlere bası bulgusu yoksa ağrı kesici, kas gevşetici ve yatak istirahati (5 günü geçmeyen) önerilir.
2-Kronik bel ağrısında, niye bel fıtığı, bel kayması, omurga kanalının daralması, disk dokusunun yıpranması olan olgularda şayet ilerleyici nörolojik bulgular (kas güçsüzlüğü, istemli gaita ve idrar yapamama) var ise cerrahi teşebbüs, yoksa evvela ağrı kesici, kas gevşetici ve kısa vadeli yatak istirahatini takiben fizik tedavi, kas egzersileri önerilir.
Bel Ağrılarının Önlenmesi
Bilhassa yinelayan bel ağrılarının önüne geçilmesi için hastanın fazla kilolarından kurtulması, var ise sigara içmeyi bırakması, bel, sırt ve karın kaslarına yönelik kas antrenmanlarını nizamlı ve daima yapması, uygunsuz duruş, oturma ve yatma konumlarını düzeltmesi gerekmektedir.